İbrahim Zahid Gilani

Tasavuf tarihinin büyük gönüllerinden, aşık ve âriflerinden birisi de Şeyh ibrâhim Zahid-i Gilâni Hazretleridir. XIII. asırda Azerbaycan'in Lenkeran şehrine gelerek burada bir tekke kuran Sühreverdi-Ebheri erkânının temsilcisi olan İbrahim Zahid-i Gilâni, ileride Halvetiyye ve Safeviyye adlarıyla anılacak olan müctehid pirlerin tohumlarını bu tekkede atmiştir. Pir Ömer-i Halveti'den Yahya-yi Şirvani'ye ve oradan Cemaleddin-i Halveti ve Şeyh Şabân-ı Veli'ye uzanan silsilenin bânisi işte bu büyük pirdir.

Pir Ömer ile birlikte Halvetiyye diye anılacak olan bu irfan ocağı Lenkeran, Herat, Tebriz ve Şirvân bölgelerinde neşvü nemâ bularak Anadolu'ya; Arap dünyasına, Balkanlar'a, Hindistan'a ve bugün bütün dünyaya XIII. asırdaki faliyetler sonucunda açılmıştır.

İbrahim Zahid-i Gilani Hazretleri Haririzâde gibi bazı müellifer tarafından "Zahidiyye" denilen yani kendi ismiyle anılan bir tarikatın müessisi, Halvetiyyeyi de Zahidiyye'nin bir kolu gibi gösterilmişse de bu doğru değildir.

Turuk-ı aliyye esâsen bir silsilenin devamı olup bu erkânlar her gelen kâmilin yaşadığı yerle, lakabıyla yahut bir özelliğiyle isimlendirilmiştir. Zahidiyye yahut Halvetiyye isimleri de böyledir. Hasılı İbrahim Zahid-i Gilani Halvetiyye tarihinde önemli bir şahsiyettir.

Zahid-i Gilâni (M. 1218) tarihinde Azerbaycan'ın Lenkeran'a bağlı Siyaverud köyünde doğmuştur. Bir müddet Şirâzda Şeyh Sadi'nin yanında bulunmuş ve ondan feyz almıştır. Şeyh, Sadî'nin murakabesinde halvetlere girip keşiflere ulaşmışsa da melâmeti ve ezeli istidadındaki "Alevi neşve'si galip geldiği için onun verdiği zühdi terbiye tatmin etmemiştir. Bunun farkında olan Sadî ona:

Ey oğul, ben seni ancak buraya kadar getirebildim. Sen biraz da memleketine git, orada Şeyh Cemaleddin'in hizmetinde bulun. Belki muradın onunla tecelli eder." diye kendisine izin vermiştir.

Zahid denileni yapmış "destûr" alıp memleketine dönerek Şeyh Seyyid Cemaleddîn'e bey'at edip maksadına ulaşmış onun murakabesinde yılda iki kere olmak üzere kırktan fazla erbaîn çıkararak manevi makâmlarını tamamlamıştir.

Zahid'in gündüzleri oruçlu ağzıyla tarlada çalıştığı, on beş günde bir iftâr ettiği, çenesine dayadığı müttekâ ile geceleri sabaha kadar uyumayarak zikrullah ile vakit geçirdiği rivâyet edilir.

Onun bu mücâhedesi yirmi yıldan fazla devam etmiştir. Seyr-ü sülükunu tamamlayıp şeyhinin emriyle Lenkeran'a (Şihakeran'a=Seyh evleri'ne) gönderilen Zahid, burada yaptırdığı dergahta vefatına kadar (ö. 1300) müridlerinin irşadıyla uğraşmıştır.

İbrahim Zahid hazretlerinin tasavvuf tarihi içinde getirdiği en mühim yenilik sülükta esma-i seb'ayı ilk uygulayan kişi olmasıdır. Bu husus, ilgili kaynaklarda "Tarikat- Halvetiyye de esma-i seba ile süluk zahid-i Gilani'den zuhur eylemiştir. " şeklinde vurgulanmıştır.

Önceki azizler dervişlerini kelime-i tevhid ile götürdükleri halde Zahid kelime-i tevhidin devamı olarak salikte işâretleri geldikçe bu isme altı isim daha ilave etmiştir.

Bu sebepledir ki Pir Zahid-i Gilani'den itibaren bütün Halvetiyye meşayıhı dervişlerine "Lailahe illallah, Allah, Hu, Hakk, Hayy, Kayyum, Kahhar" esmasıyla süluk çıkartmışlardır. Benzeri yenilikler ileride Pîr Omer-i Halveti ve Seyyid Yahyâ-yı Şirvânî azizlerde de görülecektir.

Piri Halveti Seyyid Yahya Şirvani Kitabı - Mustafa Tatcı, Ümit Akdemir