Halvetiyye Yolunun Tarihçesi

 Sühreverdiyye, Ebheriyye, Zahidiyye Halvetiyye
Bu silsileden anlaşıldığı üzere Halvetiyye tarihte Sühreverdiye ve, Ebheriyye ve Zâhidiyye diye anılagelen tarikatın bir devamı olarak XIV. asırlarda Omer-i Halvetî'den sonra müesseseleşmiştir.

Bu erkânın tarihî teşekkül ve müesseseleşme süreci incelendiğinde dört büyük pirin önemli dönüm noktaları olduğu anlaşılacaktır.

Bu pîrler sırasıyla şunlardır:

Ebu'n-Necib Abdülkâhir Sühreverdi (ö. 1168),
ibrâhim Zahid-i Gilâni (ö. 1282),
Ömer-i Halveti (ö. 1350),
Seyyid Yahyâ-yı Şirvâni (ö. 1464).

İslâm'ın şer'i nizamının yanında ledünnî hakikatini temsil eden bu büyük arifler, Hindistan'dan Anadolu'ya, Azerbaycan’dan Afrika'ya, Balkanlardan Türkistan'a kadar yayılan İrfan medeniyetimizin öncüleri olmuşlardır.
Hazret-i Peygamber'in Hazret-i Ali efendimize telkiniyle başlayan tasavvufi hayat Hasan-ı Basrî ile devam etmiş ve Hicret'ten sonra ilk yüzyıllarda zâhid süfiler tarafından temsil edilmiştir.

Ehl-i tasavvuf bu zühd döneminden sonra VIII asrın ortalarından itibâren fikirlerini daha da açmaya başlamış ve yeni bir döneme girmiştir. X-XI. asırlarda Bağdat ve Şam'da başlayan bu yeni hareket X. ve XI. Asırlardan itibâren müesseseleşmeye başlamıştır.

Şeyh Abdülkâhir-i Sühreverdi (ö.1168) ve onun yetiştirdiği kamiller tarafından içtihat edilen Suhreverdivye ile Ebheriyye yolları ileride Halvetiyye ismiyle anılacak olan erkânın esâs menbaı olacaktır. Şeyh Ebu'n-Necib Abdülkâhir-i Sühreverdi Bağdat Nizamiye Medresesi'nde İsfahanda Ahmed Gazzali, Ali İbn-i Pinhân, Esad el-Miheni ve Ebu Ali el-Haddâd gibi âlimlerden fıkıh, hadis, tefsîr ilimlerini tahsil etmiştir. Kadı Ömer Vecihüddin'dende tasavvuf eğitimini tamamlamıştır. Abdülkâhir Sühreverdi "Adâbu'l-Müridin" adlı eserini Bağdat'taki dergâhında taliplerin irşâdıyla uğraştığı sırada kaleme almıştır. Bu eser daha sonra Halvetiyye meşâyıhının dervişlerin sülükunda esâs aldıkları erkânnâmelerden birisi olacaktır. Nizâmiye medresesinde müderrislik de yapan (M. 1148) Sühreverdi,bir ara Şam'a gitmiş ve Bağdad'a geri döndüğü sene burada vefat etmiştir (ö. 1168).

Yukarida belirttiğimiz üzere Halvetiyye ve Safeviyye tarikatlarının silsilesinin başında yer alan Şeyh Abdülkahir-i Sühreverdi tasavvuf tarihinin önemli simâlarını yetiştirmiştir. Onun yetiştirdiği Ebu Hafs Ömer Sühreverdi (ö. 1234), Sühreverdiyye tarikatının, Kutbüddin Ebheri Hazretleri (ö. 1225) de Ebheriyye tarîkatının müctehid pîrleridir.
Halvetiyye'nin Horasan ve Azerbaycan bölgelerinde yayılıp teşekkül etmesi bu müceddid ve müctehid şahsiyetlerin İrşad faaliyetleriyle mümkün olmuştur.
Ebheriyye silsilesi Rükneddin-i Sincasi ile devam etmiştir.

Rükneddin-i Sincasi'nin yetiştirdiği kişilerin arasında Şems-i Tebriz’i, Şihabüddin-i Sühreverdi-i Maktul, Evhadüddin-i Kirmani gibi kâmil ve mükemmil pek çok azizler vardır. Bağdad'ta öğrenim gören Rükneddin "Kelimat-i Câmiü'l-Esrar" ve "Nesayih-i Camiü'l-Envar adlı eserleri kaleme almıştır. 1230 senesinde vefat şeyhin kabri Bağdat civarındadır.
Ebheriyye silsilesi, Sincasi'nin müridi Şihabeddin Mahmüd-ı Tebrizi ve Seyyid Cemâleddin-i Tebrizi ile devam etmiştir. Şeyh Cemaleddin Hazretleri Câmiü'l-Ezherde zahiri ilimler tahsil etmiş Tebriz'e döndüğünde Şeyh Şihabüddine beyât ederek sülük çıkarmıştır. Bilâhire Azerbaycan'ın Lenkeran yakınlarındaki Penser beldesine yerleşip burada tâlip ve müridlerin irşâdıyla uğraşmıştır. Cemâleddîn-i Tebrizi adı geçen beldede M. 1358 senesinde vefat ettiğinde yaşı yüz yirmiyi geçmişti. İbrahim Zahid-i Gilani gibi âbide gönüllü bir şahsiyetin de şeyhi olan Cemaleddin Aziz erkanına bağlı pek çok kişiyi sülük çıkartarak Ebheriyye'nin geniş Azerbaycan coğrafyasında yayılmasını sağlamıştır. Onun yetiştirdiği en önemli şahsiyet şüphesiz kendi postuna oturan İbrahim Zahid-i Gilânidir.

Piri Halveti Seyyid Yahya Şirvani Kitabı - Mustafa Tatcı, Ümit Akdemir